بررسی اثرپذیری کتاب لطایف ‌الطوایف در مؤلفه‌های اخلاقی و تربیتی از کتاب اخلاق محسنی با نگاهی به نظریۀ دور هرمنوتیکی

دور هرمنوتیکی همواره به‌عنوان یکی از اصول فهم و تأویل، گرچه نام‌نیافته و خاموش، در مواجهۀ انسان با متون و سنت و تاریخ حضور داشته است. در این دیدگاه پدیدارشناختی، فهم امری ابتدا به ساکن نیست، بلکه به‌گونۀ ارجاعی و ترددی، شبکه‌ای از تناظرات فکری به فهم خاصی از هر پدیده منجر می‌شود. علی صفی کتاب لطایف‌ الطوایف را در موضوع مطایبه انشا کرده است، اما این اثر در عمق معناشناختی خود، سرشار از آموزه‌های اخلاقی و تربیتی است. مسئلۀ اصلی این تحقیق اثبات این امر بوده است که بر اساس نظریۀ دور هرمنوتیکی، آموزه‌های آرمانی اخلاق محسنی به‌مثابۀ دوری از ادوار هرمنوتیک اخلاق، در لطایف‌ الطوایف انعکاس یافته است. نتایج این تحقیق که به روش توصیفی‌تحلیلی انجام یافته، گویای آن است که لطایف‌ الطوایف با زبان طنز، وجه آرمانی اخلاق محسنی را در افقی گسترده از تجربیات اجتماعی و روان‌شناختی، در قالب پدیدۀ اخلاقی، میان طبقات اجتماعی آن دوران منعکس کرده است. زیست‌جهان هر دو اثر، اخلاق دوران تیموری است. برای درک چگونگی این تأثرات باید این واقعیت را در نظر بگیریم که در دوران حکومت سلطان حسین بایقرا دور اول هرمنوتیک آموزه‌های اخلاقی به‌صورتی آرمانی در کتاب اخلاق محسنی انعکاس یافته است. این آموزه‌ها در امتداد نهادینه شدن خود در دور دوم، زمان تألیف کتاب لطایف‌ الطوایف، نه از دیدگاه آرمانی بلکه از دیدگاهی پدیدارشناسانه به طرح واقعیت‌های عینی اخلاق پرداخته است. علی صفی به زبان طنز و مطایبه نشان داده است که قواعد آرمانی اخلاق در بطن واقعیت‌های جامعه دچار دگرگونی می‌شوند.